Beleidsplan 2025-2029
Inleiding
Kasteelpark Born is in 1970 gestart als dierenpark in de tuinen van voormalig Kasteel Born. Het kasteel is in 1930 afgebrand. Sindsdien rest alleen nog een zeer markante ruïne, die zichtbaar is vanuit het park. De exploitatie van het park is in handen van Stichting Kasteelpark Born.
Jaarlijks ontvangt het Kasteelpark rond de 80.000 bezoekers die genieten van de natuur en de dieren, zoals zoogdieren, vogels, reptielen en vissen. Midden in het park is een horeca met een ruim terras en een speeltuin.
Het Kasteelpark is in de zomermaanden van 1 maart t/m 31 oktober dagelijks geopend. In de winterperiode is het park alleen op woensdag, zaterdag en zondag geopend.
Sinds 2003 is Kasteelpark Born in het bezit van een dierentuinvergunning, nummer: DB/2003/019.
1. De doelstelling van de stichting
De doelstelling zoals verwoord in de statuten van de stichting, is:
“Jong en oud inspireren en wijzer maken door het vergroten van kennis over (beschermde) dieren en natuur en ze in contact laten komen met de natuur, ze te laten nadenken over natuurbehoud en door te zorgen dat ze actie ondernemen om de natuur te beschermen door educatie en aanleren van respect voor de natuur in een authentiek en historisch park in Born.”
Het bestuur van de stichting geeft in het beleidsplan de richting aan om de doelstelling te verwezenlijken. Het beleid is hierbij afhankelijk van de ontwikkelingen in de regelgeving, maatschappelijke ontwikkelingen en het aan haar ter beschikking staande budget. Het beleidsplan wordt in principe voor vijf jaar opgesteld maar wordt aangepast wanneer ontwikkelingen, regelgeving en/of budgettaire omstandigheden daartoe aanleiding geven.
De stichting werkt ten dienste van het algemeen nut op de volgende terreinen:
- Educatie op het gebied van flora en fauna in samenhang met de historische omgeving.
- Opvang en verzorging van dieren, passend binnen dit thema.
- Begeleiding van toekomstige dierverzorgers en het faciliteren van diens onderwijs.
In het beleidsplan voor de periode 2025-2029 zijn de volgende aandachtsgebieden benoemd:
- Vergroten kennis over de natuur en beschermde soorten.
- Mensen in contact brengen met de natuur.
- Bezoekers inspireren en laten nadenken over natuurbehoud.
- Bescherming en behoud van inheemse diersoorten .
- Aandacht voor de historische omgeving.
2. De werkwijze van de stichting om haar doelstelling te verwezenlijken
De stichting tracht haar doel onder meer te verwezenlijken door het beheren en exploiteren van een dierenpark in een parkachtige omgeving met botanische elementen in de gemeente Sittard-Geleen.
De gronden en diverse opstallen worden van de gemeente gepacht op basis van een langjarig pachtcontract.
De stichting beoogt niet het maken van winst.
De stichting verzorgt educatieve voorlichting aan een breed publiek inzake dieren en planten in de eigen omgeving.
De stichting streeft ernaar om het cultureel erfgoed van Kasteel Born te bewaren.
3. De activiteiten van de stichting voor de jaren 2025 tot 2029
3.1 Vergroten kennis over de natuur en beschermde soorten
De kennis van natuur en beschermde soorten wordt vergroot door:
- Het plaatsen van informatieborden over de diersoorten die gehuisvest zijn in het Kasteelpark. De informatieborden zijn groen van kleur.
- In deze periode informatieborden voor de bomen in het Kasteelpark te ontwikkelen.
- Informatie over bedreigde diersoorten te communiceren via rondleidingen en Social Media (Facebook, Instagram en website).
- Het organiseren van thematische speurtochten en thema-middagen waarbij ook experts uitgenodigd worden.
- Het voormalige Kriebelhuis in deze periode te herinrichten als educatief centrum, waar jong en oud op een laagdrempelige manier kennismaakt met de wonderen van de natuur.
- Nauw samen te werken met onder meer Stichting AAP, Natuurhulpcentrum Opglabbeek en de overheid, om dieren op te vangen die in beslag genomen zijn of niet meer terug naar de natuur kunnen.
- De mogelijkheid te bieden voor het volgen van stages door jonge studenten (hoofdzakelijk dierverzorgers). Bij dit laatste worden tevens examens afgenomen in het Kasteelpark en zijn enkele daartoe opgeleide medewerkers bevoegd bij de examens als assessor te fungeren.
- De mogelijkheid te bieden aan studenten voor het doen van gedrags- en omgevingsonderzoek bij dieren.
3.2 Mensen in contact brengen met de natuur
Mensen worden in contact met de natuur gebracht door:
- In het in 2017 geopende onderzoekerscentrum “De Wasjbear” onder leiding van vrijwilligers, aan jonge bezoekers in de basisschoolleeftijd met behulp van microscopen lessen gegeven. Hierbij worden kleine waterdiertjes uit de grachten van het Kasteelpark onderzocht.
- Het ontwikkelen en geven van gastlessen in het Kasteelpark of op scholen. Dit kunnen zowel basisscholen als middelbaar onderwijs zijn.
- Het beschikbaar stellen van uilenballen voor natuurlessen op basisscholen
- Het ontwikkelen en beschikbaar stellen van spreekbeurtkisten voor leerlingen van basisscholen.
- Beroepsonderwijs dierverzorging de mogelijkheid te bieden voor hybride onderwijs.
- Het organiseren van thematische speurtochten en thema-middagen waarbij ook experts uitgenodigd worden.
- Bij de inrichting van dierenverblijven er rekening mee houden dat de dieren zoveel mogelijk natuurlijk gedrag kunnen vertonen, dat de inrichting zoveel mogelijk overeenkomt met hun natuurlijke leefgebied en dat bij mixed-exhibits dieren samen wordt gehuisvest die ook van nature in hetzelfde gebied leven. In deze periode wordt de communicatie daarover naar de bezoekers ontwikkeld.
- Samen te werken met natuurbeschermingsorganisaties op het gebied van educatie.
- Het ontwikkelen en aanbieden van gethematiseerde kinderfeestjes.
3.3 Bezoekers inspireren en laten nadenken over natuurbehoud
Bezoekers worden geïnspireerd door:
- In educatiegebouw de Koelekop de bedreigingen van de natuur weer te gegeven. In deze periode wordt het educatie voor dit gebouw ontwikkeld. De opzet is om bezoekers mee te geven, wat zij zelf kunnen ondernemen om de natuur te behouden.
- Het organiseren van themamiddagen en tijdens rondleidingen bezoekers te attenderen op natuurbehoud
- In deze periode het winkelgedeelte bij de nieuwe entree te ontwikkelen. In de winkel komen ook producten die de bezoeker thuis kan inzetten voor natuurbehoud, zoals een insectenhotel of vogelhuisje.
- De organisatie van een BioBlitz. Tijdens deze activiteit gaan bezoekers onder leiding van experts op zoek naar diertjes en plantjes die in het Kasteelpark aanwezig zijn, maar die geen onderdeel uitmaken van de collectie. Bezoekers worden geattendeerd op de (bio)diversiteit en hoe belangrijk het is om deze te behouden.
- Bij gethematiseerde verblijven in deze periode meer aandacht te schenken aan natuurbehoud. Welke problemen zijn er in dat specifieke gebied en hoe kunnen we daar iets aan doen.
3.4 Bescherming van inheemse diersoorten
Om inheemse diersoorten te beschermen wordt in deze periode:
- Een gebied van 500 m2 speciaal ingericht voor de inheemse dieren en planten die geen deel uit maken van de collectie van het Kasteelpark. Bezoekers kunnen door het gebied wandelen en jaarrond ontdekken welke dieren er naar het bloemrijke gebied komen. Met behulp van educatieve borden, rondleidingen en BioBlitzen roepen we de bezoekers op om de inheemse dieren te beschermen.
- Contact te onderhouden met de werkgroep voor kerkuilen en steenuilen in Midden-Limburg. Gekeken wordt waar het Kasteelpark kan bijdragen aan het behoud van en uitbreiding van het leefgebied.
- Deelgenomen aan bescherming van het “Levend Cultureel Erfgoed van Nederland” door in de collectie diersoorten op te nemen die behoren tot de Zeldzame Huisdierrassen. Het Kasteelpark levert een actieve bijdrage aan het behoud van deze diersoorten.
3.5 Aandacht voor de historische omgeving
- Historische elementen in het Kasteelpark worden onder de aandacht van de bezoeker gebracht met behulp van informatieborden die bruin van kleur zijn.
- Via de website van het Kasteelpark is een website beschikbaar die informatie geeft over de historie van het Kasteel, de bewoners en de tijdgeest.
- Kasteel Born maakt deel uit van de Route Vol Verwondering die ontwikkeld is door Visit Zuid Limburg. Door het scannen van een QR-code kunnen bezoekers de binnenkant van de ruïne bekijken (die niet toegankelijk is voor publiek).
- Het Kasteelpark organiseert extra activiteiten rondom De Dag van het Kasteel (Pinksterweekend), de Open Monumentendagen (september) en de Levend Cultureel Erfgoeddagen (september)
- Ontwikkelen en aanbieden van lessen, die behoren bij het project Reizen in de Tijd. De lessen zijn voor basisschoolleerlingen, waarbij de geschiedenisles op school tot leven komt in het Kasteelpark.
- Voor het middelbaar onderwijs natuur-cultuurprogramma’s ontwikkelen, met als doel dat studenten niet alleen ervaren hoe belangrijk het is om bewust om te gaan met de natuur, maar dat het ook belangrijk is om het cultureel erfgoed te bewaren.
- Het ontwikkelen en aanbieden van gethematiseerde kinderfeestjes .
3.6 Collectieplan
Voor het uitvoeren van de doelstellingen is een collectieplan nodig. Deze periode wordt het collectieplan herschreven. Uitgangspunt voor het samenstellen van de collectie is het historische kader, waarbij de kasteelheer een belangrijke rol speelt.
De kasteelheer had naast zijn politieke functie andere taken die voortvloeiden uit zijn eed van trouw aan het toenmalige gezag. Hij moest met name toezien op het welzijn van zijn onderdanen, zodat die konden zorgen voor een bijdrage aan zijn onderhoud, schatkist en algemeen welzijn. Dit wordt benoemd als: “Onderhouden”.
Dat hij daarvoor zorgde door onderdak te geven in zijn naaste omgeving, hield automatisch in, dat hij de horigen ook beschermde tegen kwade zaken. Dit bestond niet alleen uit lieden met verkeerde bedoelingen, maar ook met name natuurgeweld. Functioneel neergezet als “Beschermen”.
Om zijn eigen veiligheid en aanzien te waarborgen, was de kasteelheer ook een vertegenwoordiger van zijn regio en wilde graag laten zien dat hij een zekere mate van welvaart had bereikt. Dit kan benoemd worden als “Vertegenwoordiging”.
Binnen de kaders van deze drie begrippen is de hele collectie van het Kasteelpark op den duur onder te brengen.
Onderhouden: Bij dit thema horen de landbouwhuisdieren oftewel nutsdieren zoals schapen, geiten, varkens, kippen, zwanen en alpaca’s. Dit zijn dieren, die door de mens worden gehouden om hun producten te gebruiken.
Algemeen doel: Door middel van educatieve projecten ervaart de bezoeker op welke wijze de verschillende producten uit eigen omgeving tot stand komen, zowel vanuit historisch perspectief als hedendaagse industriële productie.
Als nevendoel zal de flora, die vaak een voorname rol speelt bij de fauna, worden meegenomen waar dat de educatie ten goede komt, ondersteunt en/of verrijkt.
Beschermen: Het beschermen van dieren. Immers het kasteel werd gezien als toevluchtsoord.
Binnen dit begrip vallen meerdere doelen:
- Het in stand houden van het levend cultureel erfgoed van Nederland door mee te helpen met het in stand houden van Zeldzame huisdierrassen, zoals het Mergellandschaap, de Noordhollandse krombekeend en de Kraaikop.
- Het opvangen van dieren die als huisdier zijn gehouden, maar daar niet geschikt voor zijn, zoals wasberen, bateleurs en steenuilen.
- Het huisvesten van invasieve exoten, zoals de Heilige ibis, de Pallas’ eekhoorn en roodwangschildpadden. In educatief centrum De Koelekop wordt bezoekers uitgelegd waarom deze dieren invasief zijn en waarom ze een bedreiging vormen voor de inheemse dieren.
- Het huisvesten van dieren die in het wild (mogelijk) met uitsterven worden bedreigd, zoals Aziatische Kleinklauwotters, Sneeuwuilen en Berberapen. Daarbij heeft het Kasteelpark als doel ook aan te sluiten bij (inter)nationale fokprogramma’s om een bijdrage te kunnen leveren aan het behoud van bedreigde diersoorten.
- Bescherming van de inheemse dieren zoals insecten door het ontwikkelen van een inheemse biotoop.
Vertegenwoordigen: pronkdieren, om status te verwerven en te behouden.
- Dieren huisvesten, die de kasteelheer in vroeger tijden rond zijn Kasteel had lopen om mee te pronken zoals de pauwen en fazanten. De bijbehorende educatie zal dan ook geheel gericht zijn op waarde en functie van de uiterlijke verschijningsvorm.
- Dieren huisvesten, die in vroeger tijden in Limburg voorkwamen zoals berberapen, stekelvarkens en kroonkraanvogels.
4. Inkomsten
De mogelijkheden om de activiteiten ten behoeve van het realiseren van de doelstelling te financieren zijn divers.
4.1 Subsidie
De stichting ontvangt jaarlijks een (gedeeltelijke exploitatie-) subsidie van de Gemeente Sittard-Geleen.
4.2 Bijdragen van bedrijven, instellingen en particulieren
Diverse bedrijven en particulieren hebben belangstelling voor de doelstellingen van de stichting en doen gaarne een donatie in de vorm van geld of goederen. Dit gebeurt in de vorm van een algemeen sponsorschap of door het adopteren van een dier of een verblijf.
In deze periode zal het sponsorplan voor bedrijven worden geactualiseerd en de mogelijkheden voor adoptie extra worden uitgedragen naar bedrijven en particulieren.
4.3 Eigen bijdrage bezoekers van het park
Om de vaste lasten van de exploitatie te financieren wordt jaarlijks in het bestuur overlegd in welke mate de hoogte wordt bepaald van de entreegelden. Het betreft in deze de verkoop van dagkaarten en de persoonlijke jaarkaarten. Dit geldt ook voor de prijzen in de horeca.
5. Financieel beheer
Het jaarlijks ontstane vermogen wordt veelal zo direct mogelijk besteed (gerichte doelen en zo min mogelijk vertraging). De indirecte kosten worden zo laag mogelijk gehouden.
Alle opbrengsten en kosten worden in beginsel verantwoord in de periode waarop zij betrekking hebben. Alle opbrengsten worden verantwoord in het boekjaar waarin zij door de stichting zijn ontvangen.
Het bestuur van de stichting beheert het fonds en ziet erop toe dat fondsen niet op een oneigenlijke manier worden gebruikt.
Jaarlijks wordt er een (meerjaren) exploitatie- en investeringsbegroting opgesteld. De penningmeester brengt maandelijks verslag uit over de financiële stand van zaken in de bestuursvergadering.
De jaarrekening wordt samengesteld door een accountant en voorzien van een samenstellingsverklaring.
Het bestuur is onbezoldigd, de bestuurders ontvangen geen beloning, noch een onkostenvergoeding voor hun diensten.
6. Slotparagraaf
De exploitatie van het Kasteelpark is een dynamisch gebeuren. De maatschappij is de laatste jaren anders gaan kijken naar het houden van dieren en naar natuurbehoud. Kasteelpark Born houdt de ontwikkelingen nauwlettend in de gaten en past de educatie over en de huisvesting van dieren aan aan de maatschappelijke veranderingen en wettelijke eisen.
Het bestuur hecht eraan om aan te geven dat, wat er ook gebeurt, het welzijn van de dieren op de eerste plaats komt.